Annèxa:Conjugason occitana

Aqueste tèxt o de tèxt en comentari a besonh d'èsser revirat (entièrament o non). Se coneissètz la lenga utilizada, esitetz pas ! Mercé pel Wikiccionari!.

La conjugason d’un vèrbe en occitan es una construccion en tres partidas : un radical (sovent pro variable), una marca de temps (coma lo « r » del futur) e una marca de persona (pròpria a cada persona).

Lo radical pòt mai o mens variar segon los tempses de conjugason. Lo cas lo mai simple es lo vèrbe rire, que lo radical RI n'es invariable d’un cap a l’autre de la conjugason. A l’autre extremitat, las conjugasons las mai variablas (coma la del vèrbe tenir) s’apuèja sus sièis formas diferentas.

La formacion dels radicals pòt èsser regulara (vèrbes dels primièr e segond gropes) o pas, mas un còp qu'aqueles radicals son coneguts, las excepcions a l'esquèma general de conjugason son rarissimas : pòrtan pas que sus un dozenat de vèrbes, e per un nombre fòrt limitat de terminasons.

Generalitats

L'occitan compòrta fòrça tempses, al mens vint e uèch, e quitament mai s’òm considera que totes los tempses se pòdon suscompausar, o s’òm inclutz las conjugasons negativas, o qu’òm considera las formas pronominalas coma essent de vèrbes a part.

Vaquí un exemple amb lo vèrbe regular : acabar. Es un vèrbe del primièr grop, pas defectiu e que pòt èsser pronominal o negatiu, doncas un bon exemple.

Los tempses de l'occitan
Personalitat	Mòde	Temps	Exemple
Personal	Indicatiu	Present	acabi
		Passat simple	acabèri
		Passat compausat	ai acabat
		Passat suscompausat	ai agut acabat
		Mai-que-perfach	aviái acabat
		Mai-que-perfach suscompausat	aviái agut acabat
		Imperfach	acabavi
		Passat anterior	aguèri acabat
		Futur simple	acabarai
		Futur anterior	aurai acabat
		Futur anterior suscompausat	aurai agut acabat
	Subjonctiu	Present	qu'acabe
		Passat	qu’aja acabat
		Imperfach	qu'acabèsse
		Mai-que-perfach	qu’aguèsse acabat
	Conditionnel	Present	acabariái
		Passat 1^èra forma	auriái acabat
		Passat 2^nda forma	aguèri acabat
	Imperatiu	Present	acaba
	Imperatiu	Passat	aja acabat
	« Tempses immediats »	Present progressiu	Soi a acabar
		Passat recent	veni d'acabar
		Futur pròchi	vau acabar
Impersonal	Participi	Present	acabant
	Participi	Passat	acabat
	Infinitiu	Present	acabar
	Infinitiu	Passat	aver acabat
	Gerondiu	Present	en acabant
	Gerondiu	Passat	en avent acabat

Radicals e formas de conjugason

Las sèt formas de radical son, per òrdre d’importància dins l’usatge :

Doas formas pas conjugadas, l’infinitiu (entrada dins los diccionaris, que servís per las formas modalas) e lo participi passat, que servís pels tempses compausats, la votz passiva e los qualificatius.
Tres radicals del present, un pel singular (R1), un per las doas primièras personas del plural (R2) e un per la tresena persona del plural (R3). A partir d'aqueles radicals, se pòt construire la màger part dels autres tempses. En efièch, a partir de R2, se construtz l’imperfach e lo participi present, e a partir de R3, se construtz lo subjonctiu present e l’imperatiu. Se pòt remarcar qu'aquelas doas formas R2 e R3 son sovent identicas, totjorn fòrça pròchias (vejatz l’article sus las formas tonicas e atònas).
Un radical pel futur e lo condicional.
Lo radical del passat, que servís per conjugar lo passat simple e lo subjonctiu passat.

La forma generala de la conjugason es la seguenta : Modèl:conj-oc-radicals Vejatz Annèxa:Estructura dels vèrbes en occitan per d'exemples concrets.

La classificacion dels vèrbes

Los gropes de vèrbes

L'esquèma de conjugason es lo meteis per totes los vèrbes, mas es de bon destriar tres gropes de vèrbes.

Lo primièr es lo grop dels vèrbs que s'acaban en -AR a l’infinitiu (vèrb tipe: parlar). L’importància del primièr grop ven de cò qu'aqueles vèrbes son fòrça nombroses, e gaireben totes los vèrbes novèls son formats sus aquel modèl. La conjugason es regulara dins lo sens que los radicals necessaris se deduson plan aisodament de l’infinitiu, mas lo grop es pasmens pas omogenèu: se pòt comptar sièis o set esquèmas diferents per formar aqueles radicals. Puèi, al respècte de l'esquèma d’ensemble, las terminasons presentan fòrças irregularitats (que pareisson « regularas » que son frequentas).

Lo segond es lo grop dels vèrbs que s'acaban en -IR , (vèrb tipe: florir) e de participi present en -ISSENT (coma fin-ir, fin-issent). Aqueles vèrbs son tanben fòrça nombroses (unes 2500), mas lo grop dona pauc de vèrbs novèls (alunir). Es un grop pro aisit: los radicals se formant totes del meteis biais, e las terminasons son sempre regularas.
Lo tresen es lo grop dels vèrbs que s'acaban en -RE e -ER (vèrb tipe: batre) comprend « lo rèste ». Es un grop pro limitat (mens de 500 vèrbes), mas los radicals se deduson pas los uns dels autres de biais simple. I a en particular de vèrbs que la finala en -ir fariá pensar d'en primièr qu’apartenon al segond grop. Aquel grop arcaíc comprend de vèrbs fòrça importants d’emplec quotidian (èsser, aver, dire, faire, tenir…), mas tanben d'exemplars rares d'usatge excepcional (tistre, raire, gésir…). Pasmens, totes los vèrbs d'aquel grop son pas irregulars (per exemple rire es un vèrb gareben regular, al biais d'aqieles del primièr grop que totes ses radicals son identics a totes los tempses, e sas terminasons de mòde, temps o sujet son tanben regularas).

Vèrbs transitius e intransitius

Un segond biais de classificar los vèrbs, quina que sia lor conjugason, se fa segon lor construccion gramaticala en occitan. Se pòt doncas destriar los vèrbs en dos grops: aqueles que s'obliga de precisar quin es l’objècte su que pòrta l’accion, e aqueste per que aquela informacion es inutila. Se nomenan los primièrs transitius, del vèrb transiter, que significa qu’una informacion complementària deu seguir dins la frasa. Per oposicion, se nomenan los autres intransitius.

LOS VÈRBS TRANSITIUS. Son doncas aqueles que se deu precisar la preséncia d’un complement d’objècte per explicitar l’accion en cors. Exemple : Legissi un libre. Legissi, qué? Un libre. Aquel complement d’objeècte pòt èsser introduch en dirècte coma dins l’exemple precedent, o indirèctament per una preposicion que dona encara una informacion suplementària. Se lo complement es introduch en dirècte, se dich que lo vèrb es transitiu dirècte; s’es introduch per una preposicion, se dich qu’es transitiu indirècte. Exemple: Escrivi / una letre / per ma peomesa. Dins aquela frasa, i a dos complements: un qu'es dirèce (Escrivi, qué? Una letra) e un qu'es indirècte (Escrivi per qui? Per ma promesa).
- De vèrbs son unicament transitius dirèctes. Exemple: Ai perdut (la clau).
- D’autres son unicament indirèctes. Exemple: Parli (a mon amic) [parlar es transitiu dirècte pas que dins lo sens de « parlar una lenga ».
- D’autres son los deux a l'encòp. Exemple: Ai crompat (una biciclèta) (a mon filh).
LOS VÈRBS INTRANSITIUS. Son los vèrbs qu'an pas besonh d'entresenhas suplementaris per comprene l’accion. Exemple: Sabes nadar? Lo vèrb « nadar » a pas besonh de pas res d’autre que se mèsme. Compren lo sens. Autre exemple: Avèm mudat aqueste estiu. Encara es, inutil de precisar çò que foguèt mudat…
Per resumir, i a doncas tres categorias: los intransitius, los transitius dirèctes e los transitius indirèctes. Cal saber que fòrça vèrbs pòdon èsser los tres a l'encòp seguent lo sens que se lor dona. Dins l’exemple de parlar. 1) Los nenons aprenon a parlar d'ora. (intransitiu) ; 2) Mon paire sap parlar cinc lengas (transitiu dirècte) ; 3) Caldrà parlar d'aqueste projècte al director (transitiu indirècte amb doas construccions diferentas: « parlar de quicòm » e « parler a qualqu’un »). Conéisser aquel genre d'entresenha suls vèrbs es plan util per saber los utilizar coma cal. Par exemple, un vèrb intransitiu jamai poirà existir jos forma passiva que, per definicion, lo subjècte aparent d’un vèrb al passiu es son quite complement d’objècte.

Vèrbs simples e vèrbs pronominals

Es una autre distinction que se fa entre los vèrbs. Tanben, aquel genre d’informacion es plan utila per explorar de sens novèls e comprene la lenga occitana. Se nomena vèrb simple un vèrb qu'es independent de son complement d’objècte, coma lo vèrb parlar çai dessús. Al contrari, es possible que lo complement faga partit del quite vèrb. Pren sempre la forma d’un pronom (mot destinat a remplaçar un nom), d’ont lo terme de vèrb pronominal. A l’infinitiu, aqueles vèrbs començan sempre per "se". Exemple: se lavar significa « lavar se meteis », lo complement es inclusit dins la forma verbala e se cal pas lo tornar dire. Dins aqueste ca, lo pronom se significa « se-meteis ». Mas es pas sempre parièr.

Vèrbs pronominals rebatuts. Per aqueles vèrbs, lo pronom representa sempre aquel que parla. Exemple: Me soi pla divertit dins la vesprada.
Vèrbs pronominals recipròcs. Son de vèrbs que s'utiliza pas qu’al plural que lo pronom representa al mens doas personas. Exemple: Se son tabassats coma de lops. Lo se representa pas sonque un dels belligerants, mas totes aqueste que participèron a la peleja (atencion: quand se dich Me soi batut coma un can, lo me es pas recipròc, mas rebatur). Autre exemple : Se son dich de causas importantas significa cadun a dich de causas importantas a l’autre.
Vèrbs pronominals impersonals. Son de vèrbs utilizats a la forma pronominala, mas que lo pronom representa pas res. Exemples : se tròba que…, es possible que…. Los pronoms son impersonals, los torns lo son tanben.
Vèrbs estrictament pronominals. Son de vèrbs qu’exisisson pas (o gaireben) jos forma simple. Exemple : Me soveni bravament de mas vacanças. Lo vèrb sovenir existe gairebe sonque jos la forma se sovenir.

Vèrbs impersonals

Son de vèrbs que ne se conjuga pas qu’a la tresena persona del singular. Exemples : Plòu, nèva, paréis que…, arribarà çò que deu arribar (bèl exemple oni lo primièr arribar es impersonal alara que lo second l’es pas…). Quitament s'es un vèrb impersonals, plòure pòt venir personal, dins de frasas del genre: Las flèchas plovián de contunh. Mas de vèrbs, pla « classics », pòdon se trapar dins de torns impersonals. Exemple : va caufar…, comença a nevar…

Vèrbs irregulars

Los vèrbs irregulars seguisson pas lo modèl commun de conjugason

anar (ir) (radica en va- al pres. ind. 123ps e 3pp; a l'imp. aff. 2ps)
apréner / aprendre particip. pres. aprenent
ardre particip. passat en ars
astrénher part. pres. en astrent o astrench
ausir formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.
beure radical alt. en beu- bev- begu-
bolir formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.
brunhir formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.
caber ind. pres. 3ps cap
caçar caç- davant a
caire / càser pres ind 2ps cai / catz
caler (caldre) defectiu: exitís pas qu'a la 3ps dins totes temps e mòdes
cambiar ind. e sub. pres. 123ps 3pp e imp 2ps acc. ton. càn-
cénher radical alt. cenh-, cengu-; Part. pass. cint/cench, cinta/cencha
cèrner ind. e sub. pres. 123ps 3pp e imp 2ps acc. ton. cèn-
claure radical alt. claus-, clauu-, claur, part. pass. claus
coar ind. pres. 1ps coï; modif. ort. acc. ton.
cobrir part. pres.: cobrent; formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret. e al subj. pres.
còire / còser ind. pres. 3ps còi /còtz; radical alt. cosi-, coug-, coir ; part. pass. cuèit, cuèita / cuèch, cuècha
còler us. rara; ind. e sub. pres. 123ps 3pp e imp 2ps acc. ton. còl-''
conclure radical alt. concl-, conclusi-, conclugu-, conclur-
conduire / condúser. radical alt. condu-, condugu-, concluir-
conéisser radical alt. conei-, conegu-, coneisser
conquerir radical alt. conqueriss-, conquerigu-
construire ind. pres. 3ps e imp. 2ps construtz; radical alt. constru-, construsi-, construsi-
córrer radical alt. corri-, corregu-, correr-; part. pass. corregut, correguda/corrut, corruda
cóser ind. e sub. pres. 123ps 3pp e imp 2ps acc. ton. còs-
crear ind. e sub. pres. 123ps 3pp e imp 2ps acc. ton. crè-
creire / créser radical alt. cre-, cresi-; ind pres 3ps crei /cretz; imp. crei /cretz / crega, cregam, cresètz / cregatz
créisser radical alt. creis-, cresqu-
crénher radical alt. crenh-, crengu-; part. pass. crengut, crenguda / crent, crenta / crench, crencha
culhir formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret. e al subj. pres.
dar Forma tradicionala, sovent remplaçada dins la lenga modèrna per donar (reg.): ind. pres. 1ps dau
dever / deure ind. pres. 3ps deu; radical alt. devi-, degu-, deur-
dire / díser ind. pres. 3ps ditz; radical alt. dis-, digu-, dir-; part. pass. dit, dita / dich, dicha
dòler ind. pres. 3ps dòles / dòls, 3ps dòi; radical alt. dol-, dolgu-, dold-
dormir radical alt. dorm-, dormigu-; formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret. e al subj. pres.

empénher radical alt. empenh-, empengu-; part. pass empent, empenta / emprench; emprencha

eissir us. rare; ind. pres. 3ps eis
esfulhar ind. e sub. pres. 123ps 3pp e imp 2ps acc. ton. esfuèlh-
escriure ind. pres. 3ps escriu; radical alt. escriv-, escrigu-, escriu; part. pass. escrit, escrita / escrich, escricha
escopir radical alt. escop-, escopiss-, escopigu-, escopir; part. pass. escrit, escrita / escrich, escricha formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.
esperar acc. ton espèr- se cal
estar ind. pres. 1ps estau; sub. pres. 123ps e 3pp acc. ton. ès-
falhir formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.
far / faire ind. pres. 1ps fau; part. pass. fait, faita / fach, facha; pels deriv. de far, ind. pres 23ps 3pp: acc. ton. -fàs, -fà, -fàn
fénher radical alt. fenh-, feng-; part. pass. fint, finta / finch, fincha
fòire / fòser ind. pres. 3ps e imp. 2ps fòi / fòtz; ind. e sub. pres. 123ps 3pp e imp 2ps acc. ton. fò
fugir formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.
gausir formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.
jaire , jàser ind. pres. 3ps e imp. 2ps jai / jatz; part. pass. jagut, jaguda / jait, jaita; Modèl per : ajaire / ajàser
júnher, var: jónher júnher: part. pass. junt, junta / jungut, junguda; jónher: conjug. meteis modèl (jó-, jo- remplaça. jú-, ju-); part. pass. jonch, joncha
legir formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.
logar ind. e sub. pres. 123ps e imp. 3pp acc. ton. lò-, radical logu- davant i, e
lusir formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.
manjar radical mag- davant i, e
mèdre us rare; ind. pres. 123ps e imp. 3pp acc. ton. mè-; part. pass. medut, meduda / mèis, mèissa
mòler radical alt. mol-, molgu-, moldr-; part. pass. molgut, molguda / mòlt, mòlta
mólzer ind. pres. 3ps mols, radical mol-
morir formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.
nàisser radical alt. nais-, nasc-, nasqu-; part. pass nascut, nascuda / nat, nada
nòire / nòser ind. pres. 3ps nòi / nòtz, radical alt. nos-, nogu-, noir-
obrir formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.
ofrir formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.
pàrer radical alt. par-, paregu-, parer-
partir formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.
pegar radical pegu- davant i, e
pénher radical alt. penh-, pengu-, penher-; part. pass. pint, pinta / pench, pencha
pèrdre Radical perd ; alt. è ton. e atòn
plaire / plàser ind. pres. 3ps plai / platz; Radical alt. plas, plagu, plair
plànher Radical alt. planh, plang, plang ; part. pass. plangut, planguda / plant, planta
plòure Defectiu, sonqu’a la 3ps; Radical alt. plou, plov, plog
poder ind. pres. 3ps pòdes / pòts; Alt. ò ton. o atòn ;Radical alt. plod, plog, poir
púnher (var. pónher) dins la var. pónher, ó remplaça ú; part. pass. ponch, poncha; Radical alt. punh, pung
préner / prendre Radical alt. pren, preng
profeitar (var. profechar) Alt. iè ton. e atòn; var. profechar: radical profiech a l'ind. pres., part. pass. profechat, profechada
promòure / promover Rad. alt. promov, promou
prusir formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.
raiar i intervocalic > [j] : sing. 1ra [’raji], plur. 1ra [’rajan]
recebre ind. pres. 3ps recep ; sub. pres. e imp 2ps1pp radical recep
rescondre part. pass. rescondut, resconduda
resòlver Alt. ò ton. / o atòn; part. pass. resolgut, resolguda / resòut, resòuta
respondre formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.
rire / ríser ind. pres. 3ps ritz ; radical ris, rig
rompre formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.
saber ind. pres. 1ps sabi / sai 2ps sabes / sabs ; radical sab, sau, sap
secar Alt. sec dabant a > sequ debant e, i
secodre ind. pres. 3ps secot; radical secod; part. pass. secodut, secoduda / secós, secossa
seguir formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.
sèire /sèser ind prés 3ps sèi / sètz; rad. alt. se / sè
sentir formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.
servir formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.
sofrir formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.; part. pass. sofèrt, sofèrta
soler Alt. ò ton. / o atòn; part. pass. solgut, solguda / sòut, sòuta
sordre part. pass. sors, sorsa
sortir formas alternativas a l'ind. pres. imparf. pret., al subj. pres., a l'imp. e part. pres.; part. pass. sofèrt, sofèrta; Se conjuga tanben amb l’auxiliar èsser
soudar alt. ò ton. / o atòn; alt. bloc. debant u [w].
sufire rad. alt. sufi, sufig, part. pass. sufit (pas de fem.)
taire / tàser Radical del preterit identic a aquel del present
téisser Radical en tiss-/tis-, tesc-/tesqu-
témer Radical en m. Vèrb d’emplec literari
téner Radical en ten-
tòler Radical en ten-
tòrcer Alt. ò ton / o atòn; alt. c / ç
traire /tràser Rad. alt. trai, trag; part. pass. trait, traita / trach, tracha
trobar Alt. o / ò
valer Alt. rad. val-, valg-, vald-; imp: valga, valgam, valgatz
veire / véser Alt. rad. vei-, veg-, vel-; imp: veja, vejam, vejatz
véncer rad. venç- davant i, e
vendre
venir conjug. sul modèl *véner remplaçat per venir; Auxiliar èsser
viure Alt. viv / viu; pret. en visq- ; subj pres en vesc-
voidar Alt. o atòn / uè ton
voler ind. pres. 2ps vòles / vòls; Rad. alt. vol, volg, vold; Auxiliar aver, mas èsser possible

Los auxiliaris

En occitan, existís dos auxiliaris de temps: aver e èsser. Mai sovent s'utiliza aver a la votz activa e amb èsser a la votz passiva. Unes vèrbs utilizan tanben l’auxiliari èsser a la votz activa.

Los tempses

Los tempses simples

Lo present de l'indicatiu

Formacion complèxa, sovent un radical pròpre (tonic) al singular e un autre radical (atòn) al plural.

Exemple : Marc camina dins lo jardin.

L'imperfach

Temps très largement utilisé dins la langue orale e la langue écrite, l’imperfach induit una idée d’action qui dure (par opposition a una action instantanée)
Formation e conjugason : l’imperfach se forma toujours a partir de la primièra persona del plural del present de l’indicatiu.

Exemple : Marc caminava pel bòsc.

Lo preterit

Es fòrça utilizat dins la lenga orala populara

Exemple : Marc se copèt la camba.

Lo futur simple

Formacion e conjugason sul radical del passat

Exemple : Marc se coparà la camba.

Los tempses compausats - Auxiliaris temporals

Se forman e se conjugan a partir dels auxiliaris aver o èsser, que se jónh lo participi passat del vèrb.

Lo passat compausat
Ten la meteissa foncion que lo passat simple mas es mai utilizat a l’oral.

Exemple : Marc s’es cassat la camba.
La nuància temporala ven en contunh: una seriá de proposicions al passat compausat fa referéncia al passat, mas pas obligatòriament al mèsme (Marc s’es cassat la camba, a perdut la clau, a passat de vacanças en Russia. — los tres eveniments se produguèron benlèu a de moments diferents), alors que lo passat simple s’inscriu normalament dins una seguida narrativa (Marc se cassèt la camba, perdèt sas clés, e passèt de vacanças en Russia. — los tres eveniments se succediguèron dins aquel òrdre, quitament se los intervals pòscan variar).
Lo plus-que-parfait
Anterior al passat simple (o al passat compausat).

Exemple : Marc s’èra cassat la camba.
Lo futur anterior
Exemple : Marc se será de segur cassat la camba quand je l’aurai rejonh.
Lo passat anterior
Exemple : Quand Marc se foguèt cassat la camba, cambièt son caractèr.

Nòta : futur pròchi e passat pròchi

Lo vèrb anar, seguit d’un infinitiu, pòt marcar çò qu'es sul punt de se produire, o çò qu’òm a l’intencion de far dins un futur pròchi.
Sentissi que va ploure.

Vau tampar los uèlhs, aquò me va apasimar.

Vau pas poder trabalhar longtemps.
Lo vèrbe venir, seguit de de puèi d’un infinitiu, exprimís çò que s’es produch dins un passat immediat.
Vòstres amics venon de partir, los avètz mancats de pauc !

Ven de ploure, deuriás pas sortir.

Los tempses suscompausats

Las conjugasons incomplètas

Vèrbes impersonals

Aquestes vèrbes se conjuguant pas qu’a la tresena persona del singular. Son sovent de vèrbes qu'indican lo temps que fa. A aquestes vèrbes s'apondon fòrça vèrbes simples qu'an una conjugason normala, mas que se pòdon tanben utilizar a la forma impersonala quand son pronominals (es possible, se tròba, s’es dich…).

Vèrbes defectius

Aquestes vèrbes se conjugan pas qu’a d'unes tempses.